گرایش های رشته مهندسی معدن
بسیاری از رشته های فنی مهندسی در مقطع کارشناسی دارای گرایش خاصی نبوده و معمولاً به صورت عمومی در دستور تدریس در دانشگاه های سراسری کشور قرار می گیرند. تخصصی شدن رشته های فنی مهندسی معمولاً در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا انجام می پذیرد و در مقطع کارشناسی گرایش های خاصی برای این رشته ها تعریف می شود. اما در این میان استثنائاتی نیز وجود دارد که مهندسی معدن از جمله این استثنائات است. در حال حاضر از سوی شورای برنامه ریزی آموزشی دانشگاه های کشور زیر نظر وزارت علوم و فناوری برای رشته مهندسی معدن در مقطع کارشناسی چهار گرایش مختلف در نظر گرفته شده است که در ادامه به تشریح هر کدام از این گرایش ها و برای این رشته می پردازیم.
گرایش استخراج معدن
گرایش استخراج در رشته مهندسی معدن را میتوان به عنوان یکی از شاخه های اصلی این رشته در نظر گرفت که یکی از قدیمی ترین و پیچیده ترین گرایش های رشته نیز در سطح بین المللی محسوب می شود. در این گرایش دانشجویان مهارت های کافی و لازم برای استخراج فلزات از معادن را به دست آورده و همچنین تخصص های کافی و لازم برای شروع کار معادن را نیز به دست می آورند که میتواند لازمه اصلی و اساسی برای حرفه مهندسی معدن باشد. دانشجویان در این گرایش به اطلاعات اولیه لازم در دروس ریاضیات مهندسی، مکانیک و ماشین آلات سنگین مربوط به مهندسی معدن دست پیدا کرده و مهارت های کافی برای حفاری و توسعه معادن زیرزمینی و همچنین جمع آوری آب های زیرزمینی را پیدا می نمایند. گرایش استخراج در حال حاضر محبوب ترین گرایش رشته مهندسی معدن نیز محسوب می‌شود و بازار کار آن به نسبت سایر گرایش ها در شرایط ایده آل تر و بهتری قرار می گیرد.
گرایش اکتشاف معدن
یکی دیگر از گرایش های جذاب و محبوب به مهندسی معدن گرایش اکتشاف معدن است. در این گرایش دانشجویان یاد می‌گیرند تا چگونه کانی ها و ذخایر سنگ موجود در دل زمین را شناسایی کرده و به نوعی بسترهای اولیه لازم برای اکتشاف معدن را به صورت مهارت‌های حرفه‌ای فرا می گیرند. از تکنیک ها و ابزارهای پیشرفته برای شناسایی معادن مختلف در سطح زمین استفاده می‌شود که برای استفاده از این تکنیک ها نیاز است تا آموزش های حرفه ای در مجامع دانشگاهی و علمی تدریس شود. البته شایان ذکر است که به دلیل نیاز به ارائه پروپوزال های مربوط به مباحث اکتشاف از نظر نوع ذخایر و همچنین آبهای زیرزمینی اشتراک‌های بسیار زیادی میان گرایش اکتشاف با گرایش استخراج وجود دارد. گرایش اکتشاف نیز یکی از گرایش های محبوب و پر درامد مهندسی معدن محسوب می شود.
گرایش مکانیک سنگ
همانطور که می دانید انواع بسیار زیادی از سنگ ها با نحوه تولید مختلف و همچنین نحوه رفتار متفاوت در برابر عوامل بیرونی و درونی در دل زمین وجود دارند و برای اینکه در بحث مهندسی معدن به صورت تخصصی به رفتار این سنگها پرداخته شود گرایش مکانیک سنگ به وجود آمده است. گرایش مکانیک سنگ در مهندسی معدن در واقع علم بررسی و شناخت رفتار سنگ ها بر اثر نیرو های مختلف درونی و بیرونی است و فارغ التحصیلان این رشته بایستی مهارتها و دانش های لازم در این زمینه را به صورت کامل به دست آورند. دقت داشته باشید که فارغ التحصیلان گرایش مکانیک سنگ علاوه بر اینکه در فرایند شناسایی هر چه بهتر سنگهای معدنی می توانند صاحب نظر باشند در زمینه گودبرداری ها و فعالیت های معادن زیرزمینی و حتی احداث تونل ها و نحوه ساخت سازه های تونل ها نیز به دانش و مهارت های کافی خواهند رسید و می‌توانند در این زمینه نیز از جمله افراد متخصص باشند. تخصص ها و مهارت های فارغ التحصیلان گرایش مکانیک سنگ در مهندسی معدن علاوه بر مسائل مربوط به این رشته برای بحث صنعت نفت و حفاری های مربوط به آن نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
گرایش فرآوری مواد معدنی
آخرین گرایش از گرایش های رشته مهندسی معدن که باید به معرفی آن بپردازیم گرایش فرآوری مواد معدنی است. همانطور که می‌دانید برای هر صنعتی و هر ساز های لازم است تا از مواد معدنی و سنگ ها در شرایط خاصی استفاده شود. به عنوان مثال شرایط دانه بندی و میزان رطوبت سنگ ها میتواند از فاکتورهای بسیار مهم برای انتخاب آنها در طراحی و ساخت یک سازه باشد. گرایش فرآوری مواد معدنی در واقع علم و دانش لازم برای شناخت این شرایط از سگها را برای دانشجویان فراهم می آورد. دقت داشته باشید که ویژگی های تعریف شده در یک سنگ اهمیت بسیار زیادی بر روی نحوه رفتار با آن و همچنین انجام فعالیت های مختلف مانند استخراج و یا سنگ شکنی و آسیاب کردن آنها دارد. به صورت علمی و تخصصی نمی توان از یک رفتار و یک روش برای انجام تمام این فعالیت ها بر روی تمام سنگ ها استفاده کرد و تشخیص نوع رفتار ها بر عهده مهندسین و فارغ‌التحصیلان گرایش فرآوری مواد معدنی در مهندسی معدن خواهد بود.
بازار کار رشته مهندسی معدن
قبل از اینکه به معرفی شرایط بازار کار رشته مهندسی معدن در کشور ایران بپردازیم لازم است یک نکته بسیار مهم را درباره این رشته و بازار کار آن معرفی کنیم. دقت داشته باشید که بازار کار یک رشته ممکن است در کشورهای مختلف با توجه به شرایط موجود در آن کشور متفاوت باشد. به عنوان مثال در کشوری که معادن زیادی وجود نداشته و عملاً استخراج و اکتشاف معدن چندان نیاز مبرمی برای آن جامعه محسوب نمی شود مسلماً بازار کار مهندسی معدن ای چندان قابل توجه نخواهد بود. اما در کشور ما شرایط کاملاً متفاوت است. ۷ درصد از کل معادن جهان در کشور ما قرار گرفته و امکان استخراج بیش از ۶۸ نوع ماده معدنی غیر نفتی از معادن کشور ما وجود دارد. هرچند مانند سایر عرصه‌ها برنامه ریزی درست و دقیقی در موضوع استخراج معادن نیز در کشور ما وجود نداشته و درصد قابل توجهی از پتانسیل‌های مربوط به استخراج معدن از بین می رود اما با این حال این موضوع نشان می‌دهد که مهندسی معدن میتواند یک رشته بسیار مهم و حیاتی برای کشور ما باشد.
به همین دلیل پر واضح است که اگر دانش آموختگان مهندسی معدن به توان از نظر میزان مهارت ها و تخصص‌های لازم شرایط خوبی برای خود ایجاد کنند، بازار کار مناسبی نیز خواهند داشت. ردیف ها و جایگاه های شغلی مختلف و همچنین محل های مختلف برای استخدام برای فارغ التحصیلان این رشته در نظر گرفته شده که از برخی از این موارد میتوان به گزینه های زیر اشاره کرد:
امکان حضور در معادن مختلف به عنوان مهندس معدن آن هم در بخش های مختلف استخراج، اکتشاف و غیره
مدیریت معادن
استخدام در موسسات و ادارات مربوط به معدن از جمله وزارت صنعت
داشتن مسئولیت های فنی مختلف در معادن
استخدام در شرکت های خصوصی و دولتی به عنوان مهندسین مشاور در صنایع معدنی
استخدام به عنوان طراح در معادن مختلف
استخدام به عنوان زمین شناس و مکتشف برای پروژه های معدنی مختلفدقت داشته باشید که فرایند اکتشاف تا بهره برداری از یک معدن و همچنین مدیریت آن یک فرایند طولانی مدت است و حضور در یک پروژه می تواند شغل و درآمد لازم برای تمام عمر را برای فارغ التحصیلان این رشته فراهم آورد.
کاربردهای رشته مهندسی معدن
کاربرد های رشته مهندسی معدن را از دو دیدگاه می توان مورد بررسی قرار داد. در وهله اول این رشته می تواند بهترین بستر لازم برای پرورش و تربیت نیروهای متخصص و حرفه ای در زمینه ارائه خدمات مربوط به معادن و معدن کاری باشد. با توجه به اینکه معدن کاری یکی از شهرهای بسیار مهم در کشور ما محسوب می شود عملاً نیاز است تا نیروهای متخصص و حرفه ای در این زمینه به صورت مداوم در دانشگاه های علمی پرورش داده شوند. مهندسی معدن می تواند بهترین شرایط را از این نظر داشته و کاربرد فوق العاده مهمی نیز از این جهت دار است.
نکته بعدی که درباره کاربرد مهندسی معدن باید به بررسی آن بپردازیم استفاده از تجربیات و تخصص های اساتید مربوط به این رشته برای پرورش نیروهای حرفه‌ای آموزش دهنده و علمی کشور است. در واقع پرورش اساتید برای دانشجویان در سال های آینده و همچنین افزایش سطح علمی کشور در این رشته دیگر کاربرد بسیار مهم مهندسی معدن محسوب می شود.
درآمد رشته مهندسی معدن
درآمد رشته مهندسی معدن بسته به شرایط دانش آموختگان و فارغ التحصیلان این رشته می تواند متفاوت باشد. به صورت کلی در آمده مهندسی معدن در کشور ما بسیار بالا است و فارغ التحصیلان این رشته در اکثر جایگاه ها و رده های شغلی تعریف شده می توانند به درآمد قابل توجهی رسیده و از جمله افراد پردرآمد در جامعه ما محسوب خواهند شد. اما موضوع است که بسیاری از حال تحصیل آن مهندسی معدن نمی‌توانند در جایگاه های شغلی مناسب و ایده آل در نظر گرفته شده برای این رشته قرار بگیرند و به همین دلیل مجبور می‌شوند تا در شغل های غیر مرتبط با درآمدهای کمتر وارد بازار کار شوند. از این گذشته به دلیل نبود شایسته‌سالاری مناسب در استخدام رده های شغلی مختلف مربوط به مهندسی معدن نیز چالش‌های این دست از عزیزان در کشور ما بیشتر شده است.
اگر بخواهیم به صورت کلی و در یک جمع بندی شرایط درآمدی فارغ التحصیلان مهندسی معدن را مورد بررسی قرار دهیم باید یادآور شویم که این مهم به شدت به نوع مهارتها و شرایط و رزومه خود افراد بستگی دارد و میتواند از یک درآمد متوسط با یک درآمد کاملاً بالا و قابل توجه را در بر بگیرد. ردیف شغلی و جایگاه شغلی و مهلت استخدام و همچنین میزان مهارت ها و سطح تحصیلات از جمله فاکتورهای مهمی از رنگ می توانند میزان درآمد فارغ التحصیلان مهندسی معدن را تحت تاثیر قرار دهند.
ادامه تحصیل در رشته مهندسی معدن
نکته مهم بعدی که درباره مهندسی معدن باید به بررسی آن بپردازیم شرایط ادامه تحصیل در این رشته مهندسی است. با توجه به اینکه مقاطع تحصیلی بالاتر هم میتواند جایگاه اجتماعی بهتر و هم درآمد بیشتر را برای دانشجویان به دنبال داشته باشد، به همین دلیل درصد قابل توجهی از فارغ التحصیلان بعد از اتمام مقطع کارشناسی به دنبال ادامه تحصیل در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا می روند که در این بخش شرایط ادامه تحصیل را در این مقاطع برای علاقمندان مورد بررسی قرار می دهیم.
رشته مهندسی معدن در جهان
معدن و معدن کاری یکی از شهرهای بسیار حساس در تمام جوامع و کشورها است و در کشورهای بزرگ جهان نیز رشته مهندسی معدن به عنوان یک رشته بسیار مهم تلقی می شود. دقت داشته باشید که فعالیت های ناشی از تخصص و مهارت های مربوط به مهندسی معدن تاثیر بسیار زیادی روی درآمدهای دولت های بزرگ نیز دارد و به همین دلیل فارغ التحصیلان این رشته از نظر جایگاه اجتماعی در جایگاه فوق العاده ای قرار می گیرند. علاوه بر این حتی استخدام دانشجویان مهندسی معدن بعد از فارغ التحصیلی در کشورهای مختلف نیز امکان پذیر است.
اگر بخواهیم به صورت دقیق تر شرایط رشته مهندسی معدن در جهان را برای شما ارزیابی کنیم لازم است تا معرفی بهترین دانشگاه های جهان برای رشته و همچنین میزان درآمد فارغ التحصیلان در رده های شغلی مختلف بپردازیم. در حال حاضر طبق آخرین تغییرات رتبه بندی دانشگاه های جهان برای مهندسی معدن ۱۰ دانشگاه برتر این رشته به شرح زیر هستند:
مدرسه استخراج کلرادو در آمریکا
دانشگاه سرتین در استرالیا
دانشگاه UNSW سیدنی استرالیا
دانشگاه کوئینزلند استرالیا
دانشگاه وسترن استرالیا
دانشگاه مک گیل کانادا
دانشگاه سن پترزبورگ روسیه
دانشگاه شیلی
دانشگاه کویینز کانادا
دانشگاه بریتیش کلمبیا کاناداهمچنین شایان ذکر است که در میان دانشگاه های آسیایی دانشگاه تکنولوژی و معدن چین با قرار گرفتن در رتبه ۱۴ به عنوان برترین دانشگاه مهندسی معدن آسیایی شناخته می شود. نکته بسیار جالب درباره این رده بندی این است که با وجودی که ایران به عنوان یک کشور معدنی با تعداد معادن بسیار زیاد شناخته می شود اما هیچ کدام از دانشگاههای ایرانی جایگاهی در رتبه بندی جهانی رشته مهندسی معدن ندارند.
شرایط درآمدی فارغ التحصیلان مهندسی معدن در کشورهای مختلف به میزان مهارت ها و تجربیات و البته جایگاه شغلی آنها متغیر است. در حال حاضر مهندسین معدن در کشور آمریکا با متوسط درآمد ۷۷ هزار دلاری در طول هر سال روبرو هستند و بر اساس میزان تجربه و جایگاه شغلی این میزان درآمد می تواند تا ۱۱۰ هزار دلار نیز افزایش پیدا کند.